معرفی «اندیشه‌های شرق دور» در روزگار
در ابتدای این کتاب به بحث‌هایی در مورد مهد فلسفه شرق و خاستگاه‌های آن می‌پردازد و نتیجه می‌گیرد که بهترین روش برای پرداختن به فلسفه شرق بررسی دو تمدن بزرگ هند و چین است. سپس به مقایسه میان شرق و غرب و رابطه‌ی این دو می‌پردازد: «سنت‌های شرقی و غربی در فلسفه در طول اعصار اغلب با یکدیگر تلاقی داشته‌اند. در حقیقت، بقای فلسفة یونان باستان تا حد زیادی مدیون دانشمندان عرب در طول قرون وسطی بوده است. ... شاید یک تمایز اصلی میان فلسفة شرق و غرب در این است که در سنت شرق تلاشی برای این که تمایز آشکاری میان فلسفه و دین قائل شوند، صورت نمی‌گیرد. البته این موضوع مشکلاتی را به وجود می‌آورد، برای مثال آیین بودا به مثابة فلسفه اغلب با آداب مذهبی منبعث از آن اشتباه می‌شود. ... جستجوی دانش، در فلسفه شرق، نسبت به فلسفة غرب، همواره جنبة کل‌نگرانة بیشتر و به معنای دقیق تجربی، جنبة علمی کمتری داشته است. ... در توصیف کلی از تفاوت میان این دو سنت بزرگ، می‌توانیم بگوییم شرق گرایش به نگاه به درون برای یافتن پاسخهای اساسی دربارة بشر دارد، در حالی که نگاه بیرونی غرب به امور مطلق و به مسائل اجتماعی و سیاسی است. ضمن این که اندیشة شرق به ارتباط درهم‌تنیدة تمام چیزها و به لزوم گریز از فردگرایی که مرتبط با امیال جسمانی و توهّم جدایی است، عمیقاً باور دارد.»
بخش مهمی از این کتاب به توصیف فلسفه‌ی هند می‌پردازد و در ابتدا تاریخ فلسفه‌ی هند را به هفت دوره‌ی اصلی تقسیم می‌کند: ۱) عصر پیش از تاریخ و عصر اسطورهها (دوران ادیان ابتدایی) ۲) دوره تهاجم‌های دراویدی‌ها، به حدود ۲۰۰۰ سال ق.م برمی‌گردد ۳) دورة ودایی از حدود ۱۵۰۰ تا ۷۰۰ سال ق.م زمانی که وداها سروده شدند. اوپانیشادها نیز در همین دوره نوشته شدهاند. ۴) عصر حماسه‌ها. حدود ۸۰۰ تا ۲۰۰ ق.م در آن دوره آثار حماسی زیبای مهاباراتا و رامایانا و غیره سروده شدند. ۵) عصر سوتراها در حدود ۴۰۰ ق.م تا سال ۵۰۰ میلادی. ۶) عصر تفسیرها حدود ۴۰۰ تا ۱۷۰۰ میلادی. ۷) عصر نفوذ رنسانس در اروپا.
نظام طبقاتی هند از اوایل دوران ودایی و با تهاجم آریایی‌ها به هند آغاز شده است: «نظام طبقاتی، مجموعة به شدت نظام‌یافته‌ای است مشتمل بر قوانینی که تعیین می‌کنند شما به چه گروهی تعلق دارید، با چه گروهی می‌توانید صحبت کنید، ازدواج کنید و کار کنید و از این قبیل مسائل. این که در چه گروهی باشید بستگی به این دارد که زندگی‌های گذشتة شما چگونه بوده است، چه اندازه در گذشته خوب بوده‌اید و در نتیجه حالت کارمای شما چگونه است. اگر شما در «پایینترین حد» هستید به خاطر تأثیر زندگی‌های پیشین شما است.» در این نظام طبقاتی که به شکلی هرمی است برهمن‌ها در رأس آن قرار دارند و شودراها در قاعده‌ی هرم هستند و نجس‌ها از همه چیز کاملاً محروم هستند. در لابلای این کتاب به جایگاه زنان نیز اشاره شده است که در این نظام طبقاتی گویا جایگاهی ندارند و برخی قوانین فاجعه‌بار آیین هندو در مورد زنان را بدین صورت برمی‌شمارد که:
۱) زن باید با مردی که سنش سه برابر او بود، ازدواج می‌کرد. سن مناسب برای ازدواج دختران ۸ سال و برای پسران ۲۴ سال بود.
۲) دختر باید قبل از اولین قاعدگی ازدواج می‌کرد، در غیر این صورت او احتمالاً رفتارهای جنسی غیرقابل‌کنترلی می‌داشت.
۳) زنان نباید مستقل باشند، بلکه ابتدا باید تحت لوای پدران‌شان باشند، سپس شوهران‌شان و اگر شوهران‌شان مردند، تحت لوای پسران‌شان.
۴) دارمای کامل زن این است که فرمانبردار باشد.
۵) بیوه‌ها نباید دوباره ازدواج کنند، بلکه باید رسم ساتی را به جا آورند. زنده‌زنده سوزانده شدن تضمینی است برای تناسخ سعادتمند زن و شوهر.
۶) زن نباید با مردی از طبقة پایین‌تر ازدواج کند.
نیمه‌ی دوم این کتاب به بررسی تمدن چین می‌پردازد: «فرهنگ چین یکی از قدیمی‌ترین و خودکفاترین فرهنگ‌هایی است که ما می‌شناسیم و قدمت تاریخی آن از ویژگی‌های اصلی آن است که آن را از بقیه جدا کرده و بی‌همتا ساخته است. فلسفه‌اش تقریباً مشابه فلسفه‌های هند، نمایانگر پیچیدگی و یکپارچگی است که دربردارندة خطوط و راهبردهای فلسفی بسیار متنوعی است که طی هزاران سال شکل گرفته است. اما برخلاف هند در تمدن‌های باستانی چین خدایان جلوة چندانی نداشتند. ... فرهنگ چین وابسته به خدایی که همه باید به او پاسخگو باشند، نیست و در اسطوره‌های انقلابی‌اش نیز صحبتی از مخلوق ماوراءطبیعی نمیشود. فرهنگ چین در معنای وسیع آن سکولار و فلسفی است ... به عبارت بهتر، فلسفة چین زمینی است. به خداوند یا حقیقت مطلق نمی‌پردازد بلکه به این پرسش می‌پردازد که چگونه بر روی زمین با اخلاق، اصول زندگی اجتماعی و دولت، زندگی مناسبی داشته باشیم.»
در انتها به دوره‌ی معاصر چین و عوامل اثرگذار در انقلاب چین و آیین مائو نیز اشارات مختصری می‌شود: «آیین مائو شیوه‌ای از اصلاحات اجتماعی است که چینی‌های افراطی برگزیدند تا با غرب روبرو شوند و مدرنیزاسیون را با اندیشة چینی جمع کنند. مائو اصرار داشت که همه باید تفکر را به صورت ویژه و عینی به کار ببرند، نه فقط برای مسائل انتزاعی نظری. تأکید او بر شرایط واقعی تاریخی و اهمیت عمل در مقابل نظریه، بسیار ماده‌گرایانه به نظر می‌رسد، اما برعکس، می‌توان آن را شکلی از ذن دانست.»
از مجموعه کتاب‌های تصویری قدم اول تا کنون ۵۲ جلد منتشر شده است و پیش از این کتاب منطق قدم اول از همین مترجم منتشر شده بود.
* این معرفی در صفحه تاریخ روزنامه روزگار ۲۰ اردی‌بهشت ۱۳۹۰ منتشر شده است.
این معرفی در دیگر سایت‌ها: خبرگزاری آفتاب - اینک فلسفه - خبرآنلاین - افکارنیوز - کتاب‌نیوز - عصرنو