در خلال تلاش‌های روسیه? شوروی برای ایجاد مجموعه‌ای از دولت- ملت‌های جدید در حوزه? تحت تصرف مسکو در ماوراء‌النهر در سال‌هایِ نخست و میان? ده? 1920، ساختار اداری و از آن مهم‌تر سامان هویتی آن سرزمین به کلی دگرگون شد؛ یکی از اهداف این دست‌کاری، فراهم آوردن زمینه? تضعیف هویت ایرانی ماوراء‌النهر بود. چگونگی شکل‌گیری تاجیکستان یا به عبارت دقیق‌تر فروکاستن یک بخش مهم از جهان ایرانی و فارسی‌‌زبانِ آن حدود با حذف مراکزی چون سمرقند و بخارا به یک حوزه? دورافتاده? کوهستانی، یکی از نمونه‌های مهم این تغییر و تبدیل است که در این بررسی به گوشه‌هایی از آن پرداخته شده‌است.